فرهنگ مردم خراسان رضوی در اکثریت مناطق استان همان فرهنگ مردم ایران است البته کمی در جزئیات در شمال و جنوب و در بین ترک و کرد تفاوتهایی دارد که قابل تامل نیست. خراسان رضوی محل زندگی اقوام گوناگونی است که به رغم تفاوتهای نژادی و فرهنگی ، به واسطه رشته محکمی از عوامل پایداری چون دین و ملیت با هم متحدند .

گرچه آنها در جمع خود به زبان و لهجه مادری سخن می گویند و به آداب و رسوم نیاکان خویش پایبندند اما همواره از اینکه مسلمان و ایرانی هستند به خود می بالند . یکی از دلایل تنوع چشمگیر ساکنان خراسان رضوی ،کوچ اختیاری و یا اجباری به سرزمین وسیع و حاصلخیز بوده است . در سفری از شمال به جنوب خراسان رضوی تنوع نژادی و گوناگونی گویش مردمان آن نواحی را به روشنی می بینیم . از جمله ویژگیهای فرهنگی مردم خراسان رضوی ، علاقه به موسیقی بومی است که در جشنها و مراسم اجرا می شود.

موسیقی بومی, لباس محلی خراسان,آداب و رسوم ماه محرم

با پراکندگی طوایف در استان خراسان رضوی ، شیوه های اجرای موسیقی نیز متنوع است . موسیقی کردهای شمال خراسان رضوی ، ترکمنها ، بلوچها و شرق خراسان رضوی هریک به تنهایی حائز اهمیت است .به طور کلی آلات موسیقی خراسان رضوی عبارتند از ، دوتار ، سرنا، دهل ، دپ، قشمه، کمانچه ونی . بلوچها نیز در نواختن ساز قیچک از مهارت خاصی برخورداند .

بلوچها بیشتر در شرق و جنوب خراسان رضوی مستقرند و به فعالیتهای کشاورزی و دامداری مشغولند ، آنهامسلمان و غالبا اهل سنت هستند . مردان و زنان بلوچ نیز در استفاده از پوشاک سنتی خویش اصرار می ورزند . زنان بلوچ علاوه بر به کار گیری پارچه های گلدار ، در تهیه پوشاک سنتی خویش از هنر سوزن دوزی استفاده می کنند . گلدوزی ساده دور یقه ، آستین و جلیقه زنان و قیطان دوزی لباس تقریبا در میان عشایر و روستانشینان تمام نقاط خراسان رضوی رایج است .

طوایف و گروههای دیگر در ترکیب جمعیتی استان خراسان رضوی عبارتند از :

عربها در جنوب خراسان رضوی ، اسماعیلیان در حوالی بیرجند ونیشابور ، بختیاریها در نوخندان درگز ، هزاره ها در شمال و شرق خراسان رضوی ، تاجیکها در شرق خراان و مشهد ، حیدری ها در تربت حیدریه و جنوب خراسان رضوی و سیستانیها در شرق و جنوب خراسان رضوی.

اغلب مهاجرتهای داخلی استان منحصر به کوچ روستاییان به مراکز شهری است . شهر مشهد تقریبا از تمامی نقاط ایران و برخی کشورهای دیگر از جمله عراق و افغانستان مهاجر پذیرفته است . در شمالی ترین نواحی خراسان رضوی ، ترکمنها زندگی می کنند ، آنها مسلمان و اهل سنت هستند و به زبای ترکی و به لهجه ترکمنی تکلم می کنند و بیشتر به کارهای کشاورزی ، دامداری و بافت قالیچه مشغولند . پوشاک مردان وزنان ترکمن بسیار ظریف وزیباست .زیور آلات خاص ترکمن ها برزیبایی پوشاک زنانه می افزاید .

موسیقی بومی, لباس محلی خراسان,آداب و رسوم ماه محرم

کردها و ترکها در منطقه وسیعی از نواحی شمال خراسان رضوی زندگی می کنند . تعدادهر یک از این دو گروه بسار بیشتر از ترکمنهاست . مذهب این اقوام ، شیعه اثنی عشری است و به زبانهای ترکی و کردی تکلم می کنند . ترکیب جمعیتی شهرهای بجنورد ، شیروان ، قوچان ، اسفراین ، درگز و کلات علاوه برفارسی زبانان از این دو گروه شکل گرفته است . در این مناطق پوشاک مردان و زنان از ویژگیهای خاصی بر خوردار است که آن را از بقیه نقاط خراسان رضوی متمایز ساخته است ظریفتیرین پارچه های ابریشمی در کارگاههای سنتی زاوین کلات بافته می شود . به کارگیری رنگهای قرمز ، زرد، صورتی و سورمه ای در این پارچه ها ، پوشاک محلی ترکمنها ، کردها و ترکها را به یک اثرهنری بدیع مبدل ساخته است

آداب و رسوم ماه محرم در مشهد مقدس
مراسم و سنت‌ها پیرامون حادثه عاشورا و عزاداری امام حسین(ع) یک سری سنت‌ها و مراسم میان مردم معمول است که در طول سال و اغلب در دو ماه محرم و صفر و به ویژه در دهه عاشورا به آن عمل می‌شود. آداب و سنن در مناطق مختلف جهان و حتی در شهرهای مختلف ایران نیز متفاوت و متنوع است. سنت‌های رایج، گاهی پشتوانه‌ای دینی دارد و متکی به روایات و مستند به فقه و حدیث است، و برخی هم از ابداعات و ساخته‌های مردم و تقلیدهای بی‌اساس است.

برخی از روایات مستند به فقه و حدیث از این قرار است: عزاداری و گریه بر امام حسین(ع)، نوحه‌خوانی و مرثیه‌خوانی، سینه‌زنی ، برپایی مجالس در تکیه‌ها، حسینیه‌ها، خانه‌ها و مساجد، تشکیل هیئت‌ها در ایام محرم، نذر و احسان و صدقه و اطعام مردم برای سیدالشهدا، سقایی و چای و آب و شربت دادن به مردم، ساختن حسینیه و تکیه، یاد حسین(ع) هنگام نوشیدن آب، پوشیدن لباس سیاه، سیاه پوش کردن اماکن و گذرگاه‌ها و مساجد و حسینیه‌ها، راه انداختن دسته‌های عزاداری در خیابان‌ها، برپایی مراسم شام غریبان، برگزاری مجالس مقتل‌خوانی و زیارت عاشورا، نذر برای آوردن کودکان خردسال به یاد علی‌اصغر(ع) در دسته‌های عزاداری، علامت‌ها و نخل‌ها، پختن آش نذری و سفره انداختن و اطعام عزاداران، زیارت رفتن، گرامیداشت اربعین امام حسین(ع)، سر برهنه و پای برهنه بودن در عزای حسینی به ویژه عاشورا و اربعین.

موسیقی بومی, لباس محلی خراسان,آداب و رسوم ماه محرم

عزاداری سنتی
شیوه‌ای که نسبت به زنده نگه داشتن یاد حادثه عاشورا و حماسه حسینی از دیرباز مطرح بوده و جنبه مردمی یافته است. این شیوه شامل مرثیه‌سرایی، نوحه‌خوانی، گریستن و گریاندن، تشکیل هیئت‌ها و دسته‌های سوگواری، سینه‌زنی، ذکر مصیبت، مجالس وعظ و روضه‌خوانی و… است. این گونه شیوه‌ها چون با روح و جان و عاطفه ی شیعه آمیخته است، هر چه بیشتر به آن رنگ مردمی می‌بخشد و عامل جذب و تجمع و تشکل انبوه شیفتگان اهل‌بیت(ع) می‌گردد.

آغاز محرم در مشهد مقدس
هر سال با حلول ماه عزا و ماتم و در شب اول ماه محرم، در کنار همه ی تکایا و مساجد، مراسم باشکوهی در مهدیه مشهدالرضا(ع) با حضور پیشکسوتان، مداحان، و اقشار مختلف مردم برگزار می‌گردد. در این شب پیشکسوتان و مداحان قدیمی اهل بیت(ع) شروع محرم را با این شعر اعلام می‌نمایند:

محرم آمد و عیشم عزا شد
حسینم وارد کرب و بلا شد

سپس مراسم سینه‌زنی و نوحه‌خوانی و پس از سخن‌رانی انجام می‌شود و در پایان از محل موقوفاتی که از طرف خیرین در نظر گرفته شده مدعوین با صرف شام پذیرایی می‌شوند.

مختصری از چگونگی وقف
وقف، نوعی صدقه جاریه است که برای درازمدت، عموم مردم از آن بهره‌مند می‌شوند و حتی پس از فوت واقف نیز، ثواب آن به روح او می‌رسد. همواره افراد متمکن برای باقی گذاشتن خیرات، اقدام به وقف می‌کردند و از همین رهگذر، مساجد، مدرسه‌ها، تکیه‌ها، آب انبارها، کتاب‌ها، بیمارستان ها و امور خیریه بسیار پدید می آید.

علاقه‌مندان به اهل بیت(ع) و ائمه(ع)، به ویژه محبان سیدالشهدا(ع) مال و املاک بسیاری را در طول تاریخ براساس این سنت حسنه، وقف اباعبدالله(ع) کرده‌اند که درآمد حاصله از این املاک صرف امام حسین(ع) و برپایی مجالس عزای حسینی، نوحه‌خوانی، بنا و تعمیر حرم‌ها و بقاع متبرکه، زایر و خدام آن حضرت، کمک به بینوایان و اطعام مستمندان و محرومان می‌شود.

موقوفات امام حسین(ع) بودجه مردمی عظیمی است که همیشه و همه جا پشتوانه زنده نگه داشتن نام و یاد عاشورا و اهل‌بیت(ع) بوده است. به برکت مجالس حسینی و تبلیغات دینی که در آن‌ها می‌شود، اسلام و احکام الهی زنده می‌ماند و جانبازی‌ها و ایثارگری‌ها حسین بن علی(ع) و یارانش، به مردم درس عزت و آزادگی می‌دهد. و همین فرهنگ، سبب پدید آمدن مدرسه‌های عظیم و کتابخانه‌های غنی و مساجد و حسینیه‌ها و مراسم پرشکوه گشته است.

در آنچه به موقوفات اباعبدالله(ع) و عاشورا مربوط می‌شود، نکات جالبی وجود دارد که مشارکت مردمی را در هزینه اقامه مجالس عزا برای آن حضرت می‌رساند. امروز هم در شهر مشهد، افراد خیر و نیکوکار موقوفات فراوانی را تقدیم به ساحت اهل بیت علیهم السلام، علی الخصوص حضرت امام حسین(ع) و حضرت امام رضا(ع) می کنند

روز اول محرم معمولا در برخی از حسینیه و تکایا رسم بر این است که در دهه اول محرم و دهه آخر صفر، سه نوبت مجلس روضه خوانی برگزار می‌شود. صبح‌ها بعد از نماز صبح، عصرها تا نزدیک غروب و شب‌ها بعد از نماز مغرب و عشا. قبل از شروع سخن‌رانی، نخست ذکر مصیبت اجراء گردیده، سپس یک یا دو نفر از وعاظ که ممکن است از دیگر شهرها و مشهد دعوت شده باشند، به مناسبت، روضه می‌‌خوانند و پس از آن با گستردن سفره، مدعوین اطعام می‌شوند.

حرم امام رضا (ع) در مشهد مقدس

آرامگاه امام رضا (ع) در مشهد یکی از معروف‌ترین بناهای مذهبی ساخته شده در ایران است؛ بنایی که با برخورداری از متنوع‌ترین ویژگی‌ها و عناصر معماری ایرانی – اسلامی، هر ساله پذیرای میلیون‌ها زائر و گردشگر است و تا به امروز بارها مورد بازسازی و توسعه قرار گرفته است.

مشهد که در ابتدا روستای کوچکی بود، در خاک توس و در دهکده سناباد بنا شد. این مکان با دفن هارون الرشید در آن اهمیت یافت و به “بقعه هارونیه” شهرت یافت. پس از دفن هارون، به دستور مأمون آرامگاهی به سبک معماری خراسانی در اطراف قبر ساخته می‌شود.

امام رضا (ع) پیش از سفر به مرو، این مکان را به عنوان محل دفن خود به همراهانش نشان داد. پس از شهادت امام در توس، پیکر او را در همین بقعه به خاک سپردند و نام آنجا به “مشهدالرضا” تغییر کرد. تا زمان ظهور سربداران، قبر هارون‌الرشید در پایین قبر امام قابل رؤیت بود، اما سربداران صورت قبر هارون را محو کردند.

چه کسی اولین گنبد حرم را ساخت؟

پس از شهادت امام، او را در قسمت بالای قبر هارون‌الرشید دفن کردند. این بقعه در دوران سامانیان، دیالمه و غزنویان بارها مورد تعمیر و افزودن تزیینات قرار گرفت، اما نخستین گنبد بر روی حرم امام رضا در دوران حکومت سلطان سنجر سلجوقی بر فراز قبر ایشان نصب شد. جنس این گنبد از کاشی و دارای مقرنس‌های آیینه‌کاری شده بود که تا به امروز هم به جا مانده است. سلطان محمد خوارزمشاه نیز از کسانی بود که حرم را با مرغوب‌ترین کاشی‌های آن زمان تزیین کرد و دستور داد دو محراب به حرم اضافه کنند. مناره گنبد در دوره غزنویان و به دستور ابن معتز حاکم شیراز بنا شد.

صحن عتیق و سردر ایوان ساعت حرم امام رضا(ع) – در دوره قاجار سال ۱۳۰۹ق

طبق اسناد به جا مانده از مورخان دوره‌های مختلف، حرم امام رضا (ع) از معدود بناهایی بود که در حمله مغولان به ایران تخریب نشد و تنها آسیب‌های جزئی به آن وارد شد. مغولان با اینکه با حمله به خراسان، شهر را غارت کرده و مردم را به قتل رساندند، اما پس از غارت اموال حرم، به بنای اصلی آن آسیبی نرساندند. آسیب‌های جزئی حاصل از حمله مغول بعدها در دوره‌های مختلف ترمیم شد.

شکوه هنرهای هنرمندان ایرانی در آرامگاه امام هشتم

دوران تیموریان از دوره‌های درخشان معماری حرم امام رضا است. در آن دوران به دستور همسر شاهرخ تیموری، مسجد گوهرشاد، یکی از زیباترین و معروف‌ترین مساجد اسلام، توسط هنرمندان و معماران ایرانی در سمت قبله حرم و صحن جنوبی آن ساخته شد. به عقیده بسیاری از کارشناسان مسجد گوهرشاد به لحاظ فرم و معماری در جهان اسلام بی نظیر است. کتیبه‌های ورودی مسجد گوهرشاد در هیچ کجای جهان اسلام نظیر ندارد.

این مسجد با ایوان‌های ‌بلند و طاق‌های خوش نقش و کاشیکاری‌های نفیس از زیباترین مساجد ساخته شده در ایران است. معمار این مسجد قوام‌الدین شیرازی است. مدرسه پریزاد، مدرسه دودر و مدرسه بالاسر نیز در همین دوران به مجموعه حرم اضافه شدند. در زمان نادر شاه افشار ایوان صحن تیموری طلاکاری شد و نقاشی دیوارهای حرم را تجدید کردند.

پس از به قدرت رسیدن صفویان و رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، بر شکوه و عظمت حرم افزوده شد. شاه تهماسب، شاه عباس و شاه سلیمان صفوی، از پادشاهانی بودند که در بازسازی و توسعه حرم نقش داشتند. شاه تهماسب مناره‌های حرم را بازسازی و طلاکاری کرد و به دستور او خشت‌های کاشی روی گنبد را به طلا تبدیل کردند. این گنبد با روکش طلا همان گنبدی است که هم‌اکنون در نمای بیرونی وجود دارد. علاوه بر این، ایوان امیرعلی شیر و گلدسته کنار گنبد را هم طلاکاری کرد.

کمال‌الدین محمدو یزدی، از معماران معروف آن دوره به دستور شاه عباس روکشی از مس و طلا بر گنبد ساخت. همچنین در این دوران متن کتیبه گنبد به دست علیرضا عباسی خوشنویس و با حروف طلایی بر زمینه فیروزه‌ای به خط ثلث نوشته شد. از دیگر تحولات حرم در این دوره می‌توان به توسعه صحن عتیق، احداث ایوان شمالی و اطاق‌ها، غرفه‌ها، سردرها، و ایوانهای شرقی و غربی آن، ایجاد رواق توحیدخانه و نیز گنبد الله وردی‌خان اشاره کرد.

نمای سقاخانه و فضای داخلی صحن عتیق حرم امام رضا(ع) – دوره قاجار سال ۱۲۷۵ق

در دوران قاجاریه هم به حرم امام رضا (ع) توجه ویژه‌ای شده و سومین ضریح در دوران حکومت فتحعلی‌شاه ساخته شد. بنای صحن آزادی مربوط به این دوره است. در این عهد، ایوان غربی صحن آزادی به طلا آراسته و به ایوان ناصری معروف شد. در همین دوران، کاشی‌کاری و تزیینات صحن آزادی انجام شد. علاوه بر این، در سال ۱۲۷۵ هجری قمری، قائم مقام نوری اقدام به آینه‌کاری روضه منوره کرد و در همین دوره بود که رواق‌های توحیدخانه، دارالحفاظ و دارالسیاره نیز آینه‌کاری شدند. در دوران پهلوی دوم نیز تعمیراتی در حرم انجام شد، اما بخش بزرگی از توسعه حرم امام رضا (ع)، پس از پیروزی انقلاب صورت گرفت.

ضریح به بخش دربرگیرنده‌ی قبر امام گفته می‌شود که زائران از پشت آن قبر امام را زیارت می‌کنند. از ابتدا ضریح در مرکز بنای حرم نبود، بلکه در سمت چپ آن قرار داشت. در دوره‌های گذشته ضریح‌های مختلفی روی مزار نصب شد. اولین ضریح در حرم امام رضا که از جنس چوب و طلا بود در زمان شاه تهماسب صفوی و در سال ۹۵۷ هجری قمری نصب شد که بر روی کتیبه‌های آن سوره “هل اتی” به خط ثلث نوشته شده بود. دومین ضریح از جنس فولاد مرصع بود که در سال ۱۱۶۰ به دستور شاهرخ میرزا نوه نادر شاه افشار ساخته و نصب شد. این ضریح تا به امروز در حرم نگه‌داری می‌شود.

سومین ضریح حرم امام رضا (ع) در سال ۱۲۳۸ هجری قمری و در زمان فتحعلی‌شاه قاجار از جنس فولاد ساخته و بر روی ضریح دوم نصب شد. این ضریح دارای ورقه‌های طلاکوب و طوق‌های طلای جواهر نشان بود و بر روی آن سوره “هل اتی” و “یس” به خط ثلث نوشته شده‌است. این ضریح در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی به علت پوسیدگی پایه‌هایش به موزه آستان قدس رضوی انتقال داده شد و چهارمین ضریح از جنس طلا و نقره در سال ۱۳۳۸ شمسی به جای آن نصب شد. این ضریح توسط حاج محمدتقی ذوفن اصفهانی و با استفاده از مصالحی چون نقره، طلا، آهن، مفرغ و چوب گردو ساخته شد.

نمای ضریح فولادی حرم امام رضا (ع) – سال ۱۳۱۵

پنجمین ضریح حرم امام رضا (ع) پس از یک برگزاری یک مسابقه هنری بین هنرمندان ایرانی انتخاب شد. طرح انتخاب شده از محمود فرشچیان، هنرمند و مینیاتوریست ایرانی بود. در این ضریح علاوه بر توجه به مبانی هنر اصیل ایران اسلامی، نمادهایی از معماری دوره‌های پیشین را نیز دیده می‌شود. ساخت این ضریح از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۹ طول کشید و آن را از فولاد و چوب گردو ساختند. در چهار جهت آن ۱۴ محراب به نشان چهارده معصوم که همگی به یک محراب بزرگ‌تر که آن نیز به کلمه “الله” ختم می‌شود، قرار دارد.

ساخت پنجمین ضریح حرم امام رضا (ع) از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۹ طول کشید

قلمزنی این ضریح توسط استاد خدادادزاده اصفهانی انجام شد.دو سوره “یس” و “هل اتی”، در بالای ضریح مطهر امام رضا (ع) به صورت کتیبه دور تا دور ضریح نوشته شده است. هر دو کتیبه و دیگر خطوط بیرونی و داخلی ضریح مطهر که مشتمل بر آیاتی از قرآن و اسماء‌الحسنی است توسط استاد موحد خوشنویسی شده است. در پوشش داخلی ضریح پنجم برای اولین بار از هنر خاتم‌کاری استفاده شد.

گنبد حرم امام رضا (ع)

نخستین گنبد حرم امام رضا (ع) در آغاز قرن ششم هجری و توسط سلطان سنجر سلجوقی از کاشی ساخته شد. این گنبد بارها مورد بازسازی و تعمیر قرار گرفت. گنبد حرم از آجر ساخته شده، و سپس روی آن را با الواح مسی، که روکشی از طلا دارد پوشانده‎اند. تذهیب این گنبد برای آخرین بار در سال ۱۰۱۰ تا ۱۰۱۶، در زمان شاه عباس صورت گرفته، و به طوری که از گفته‎های محققان برمی‎آید، رویه و سطح این گنبد پیش از آن کاشی‎کاری بوده است.

نخستین گنبد حرم امام رضا (ع) در آغاز قرن ششم هجری ساخته شد

گنبد طلای حرم امام رضا (ع) دارای دو پوشش در سقف حرم و بالای آن است. پوشش سقف که به صورت مقعر و مقرنس است به نام “قبه” شناخته می‌شود. کتیبه‌هایی که در اطراف گنبد وجود دارند که از نکات جالب آن اشاره به ماجرای پیاده رفتن شاه عباس صفوی از اصفهان به مشهد است که به خط ثلث توسط علیرضا عباسی نوشته شده است.

مناره‌های حرم امام رضا (ع)

مناره به معنای جای نور و روشنایی است و در معماری به بنایی گفته می‌شود که بر فراز ایوان اصلی مساجد، زیارتگاه‌ها و مدارس دینی می‌ساختند و بر بلندای آن اذان می‌گفتند و یا به اطراف نور می‌انداختند. این بنا علاوه بر این ویژگی، محلی برای هدایت مسافران بود.

مناره با روکش طلا در بناهای حرم امام رضا (ع)

در حرم دو مناره با روکش طلا وجود دارد که یکی از آن‌ها نزدیک گنبد و دیگری مقابل آن و در قسمت بالای ایوان عباسی (صحن انقلاب) واقع شده است. مناره نزدیک گنبد در زمان ساخت گنبد بنا شده، اما مناره دوم از آثار دوره نادری است. از نکات قابل توجه معماری مناره‌ها این است که با وجود فاصله‌ی زیادی که با یکدیگر دارند، وقتی کسی از سمت جنوب اماکن متبرکه و خیابان امام رضا به سمت حرم می‌آید، چنین می‌پندارد که گنبد میان دو مناره قرار گرفته است.

ایوان‌های حرم امام رضا (ع)

حرم امام رضا (ع) دارای چند ایوان است که نمونه‌های قابل توجهی در معماری ایرانی – اسلامی هستند. ایوان جنوبی که به “ایوان طلا” معروف است توسط امیر‌علیشیر نوایی، وزیر سلطان حسین بایقرا در قرن نهم هجری ساخته شد. این ایوان که ۲۱ متر ارتفاع دارد از خشت‌های طلا ساخته شده و دارای چهار در است و سطح آن در زمان نادرشاه افشار طلاکاری شد. ایوان عباسی در زمان شاه عباس صفوی ساخته شد. ارتفاع آن ۲۲ متر است. ایوان غربی حرم نیز با ۲۴ متر از بلندترین بناهای حرم است و بر سر در آن، ساعت بزرگی وجود دارد، به همین دلیل به آن ایوان ساعت نیز گفته می‌شود.

ایوان شرقی یا ایوان نقاره‌خانه نیز مانند ایوان غربی از دو ایوان مجزا تشکیل شده است. بر بلندای این بنا که ۲۶ متر ارتفاع دارد ساختمان نقّاره‌خانه قرار دارد. نواختن نقاره، برای آگاهی از نزدیک شدن پایان وقت نماز است که در طول سال به جز ایّام محرم و صفر و دیگر ایّام سوگواری، همه روزه در دو نوبت، ۱۰ دقیقه پیش از طلوع و غروب آفتاب نواخته می‌شود. علاوه بر آن، در شب‌های عید پس از نماز مغرب و عشا و روزهای عید، زمان تحویل سال نو و اعلام عید فطر و سحرهای ماه مبارک رمضان نیز نقاره نواخته می‌شود.

سقاخانه را در دوران سلطنت نادر شاه افشار و بین سال‌های ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵ از سنگ مرمر ساختند

سقاخانه حرم امام رضا (ع)

از بناهای معروف حرم امام رضا (ع)، سقاخانه‌ای است که هم‌اکنون در وسط صحن انقلاب واقع شده است. سقاخانه را در دوران سلطنت نادر شاه افشار و بین سال‌های ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵ از سنگ مرمر ساختند. استاد اسماعیل طلاکار سقفی گنبدی شکل بر روی آن ساخت و پوششی هشت‌ضلعی روی آن قرار داد و سپس آن را طلاکاری کرد. این بنا در سال ۱۳۴۷ بازسازی شد.

صحن‌ها

هر صحن، شامل یک فضای باز و محصور است که رواق‌ها و ایوان‌هایی در پیرامون آن وجود دارد. مساحت مجموع صحن‌های حرم، ۲۲۵٬۲۲۳ متر مربع است.[۱۰] بزرگ‌ترین صحن، صحن جامع رضوی به مساحت ۶۰٬۱۸۸ متر مربع است که در جنوب حرم قرار دارد.[۱۱] سایر صحن‌ها به شرح زیر هستند:

صحن انقلاب
صحن آزادی
صحن جمهوری اسلامی
صحن قدس
صحن مسجد گوهرشاد
صحن غدیر
صحن کوثر
صحن هدایت

رواق‌ها

فضاهای مسقف و محصور در پیرامون حرم، رواق نامیده می‌شوند. اکنون بزرگ‌ترین رواق حرم، رواق امام خمینی به مساحت ۶٬۳۰۰ متر مربع است که قبلاً صحن بوده و عملیات مسقف‌سازی آن از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۵ انجام شده‌است.[۱۲] هم‌چنین رواق‌های دارالولایه، دارالحجه و دارالاجابه از رواق‌های بزرگ حرم امام رضا هستند.[۱۳]

افراد صاحب نام که در این حرم به‌خاک سپرده شده‌اند
گذشته

هارون الرشید (خلیفه عباسی)
شیخ طبرسی (از فقهای شیعه قرن ۶ هجری)
الله‌وردی خان (سپهسالار امپراتوری صفوی، حاکم ایالت فارس امپراتوری صفوی، بانی ۳۳ پل اصفهان و مدرسه خان شیراز)
شیخ بهایی (دانشمند عصر صفوی)
حر عاملی (از فقهای شیعه قرن ۱۱ هجری)
شیخ حسنعلی اصفهانی (معروف به نخودکی از علمای سده ۱۳ قمری شیعه)
عباس میرزا نایب السطنه (پسر بزرگ و ولیعهد فتحعلی شاه قاجار متوفی ۱۰ جمادی‌الثانی ۱۲۴۹ قمری)

معاصر

امیر اسدالله علم (نخست‌وزیر و وزیر دربار و از رجال با نفود دورهٔ پهلوی)
حاج غلام‌حسین تبریزی(عبدخدایی) (از عالمان شیعه و امام جماعت مسجد گوهرشاد)
علامه محمد تقی جعفری
سید عبدالله شیرازی (مرجع تقلید)
غلامرضا طبسی (خطیب شیعه)
ادیب نیشابوری (شاعر)
غلامرضا قدسی (شاعر)
محمدتقی ادیب نیشابوری (شاعر)
سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد (مجتهد و مبارز انقلاب اسلامی ایران)
سید عزالدین حسینی زنجانی (مرجع تقلید شیعیان)
سید محمدهادی میلانی (مرجع تقلید شیعیان)
محمدتقی آملی (فقیه شیعه)
سید احمد خسروشاهی (فقیه شیعه)
شیخ جعفر مجتهدی (عارف شیعه)
مجتبی قزوینی خراسانی (مجتهد شیعه)
هاشم قزوینی (مدرس و عالم شیعه)
سید رضا کامیاب (نماینده مجلس مشهد)
علی‌اکبر نهاوندی (نویسنده و عالم شیعه)
علی فلسفی (فقیه و مجتهد شیعه)
محمدتقی شریعتی (فعال سیاسی–مذهبی و پدر دکتر علی شریعتی)
عباس واعظ طبسی(تولیت آستان قدس رضوی از سال ۱۳۵۹ خورشیدی تا۱۳۹۴

در ارتباط با تورهای مشهد بدانیم :

///// تورهای مشهد آژانس چهارفصل همه روزه در چندین ساعت پروازی از تهران و سایر شهرهای بزرگ که به مشهد پرواز مستقیم دارند انجام میگیرد.

///// مسافران تور مشهد میتوانند نوع پرواز خود و همچنین ساعت رفت و برگشت خود را بر اساس ظرفیت پروازها به دلخواه انتخاب نمایند.

///// تورهای مشهد آژانس چهارفصل به صورت هوایی با پروازهای بویینگ و یا ایرباس و به صورت زمینی با قطارهای سیمرغ ، غزال و… برگزار میشود.

///// تعداد روزهای اقامت برای تور مشهد به دلخواه مسافرین قابل انتخاب میباشد ولی عموما تورهای مشهد به صورت دو شب و سه روز و یا سه شب و چهار روز از سوی مسافران تور مشهد رزرو میشود .

/////تمامی مدارک تور مشهد مانند بلیط هواپیما ، واچر هتل و … به صورت الکترونیکی صادر میگردد . از این رو مسافرانی که قادر به مراجعه حضوری به آژانس نیستند میتوانند مدارک خود را از طریق فاکس ، ایمیل، وایبر و.. دریافت نمایند .

///// ساعت تحویل و تخلیه هتل به ترتیب ۱۴:۰۰ . ۱۲:۰۰ میباشد . از این رو چنانچه مسافران تور مشهد ساعت پروازی خود را خارج از این ساعت انتخاب نمودند میتوانند وسایل خود را به لابی هتل تحویل داده و برنامه های گشت شهری ، خرید ، زیارت را در زمان باقیماتده تا تحویل هتل و یا زمان پرواز در نظر بگیرند .

/////در کلیه هتل های داخلی ارائه شناسنامه برای احراز محرمیت الزامیست .

///// آژانس چهارفصل با کلیه هتلهای سه ستاره و بالاتر مشهد که کیفیت مناسبی را برای پذیرایی از مسافران دارند همکاری دارد ، لیکن از آنجایی که درج نام و قیمت همه هتلها مقدور نیست چنانچه برای تور مشهد خود هتل خاصی را مد نظر داشتید و قیمت آن ذکر نشده بود ، برای اطلاع از قیمت آن هتل میتوانید با بخش مشهد آژانس (۰۲۱-۴۲۶۳۲) تماس حاصل نمایید.
تور مشهد هتل درویشی

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) ۸۰۰۰۰۰
هزینه شب اضافه (تومان) ۲۰۰۰۰۰

تور مشهد هتل امیرکبیر

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) ۴۱۰۰۰۰
هزینه شب اضافه (تومان) ۸۰۰۰۰

تور مشهد هتل قصر طلایی

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) تلفنی
هزینه شب اضافه (تومان) ۱۷۰۰۰۰

تور مشهد هتل بشری

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) تلفنی
هزینه شب اضافه (تومان) ۱۱۰۰۰۰

تور مشهد هتل طبرستان

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) ۵۰۰۰۰۰
هزینه شب اضافه (تومان) ۸۰۰۰۰

تور مشهد هتل سی نور

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی اسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) تلفنی
هزینه شب اضافه (تومان) ۱۱۵۰۰۰

تور مشهد هتل آپارتمان یلدا

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) ۴۵۰۰۰۰
هزینه شب اضافه (تومان) ۵۵۰۰۰

تور مشهد هتل آیران

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) ۵۶۰۰۰۰
هزینه شب اضافه (تومان) ۱۱۰۰۰۰

تور مشهد هتل تارا

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی اسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) ۸۶۰۰۰۰
هزینه شب اضافه (تومان) ۱۳۰۰۰۰
تور مشهد هتل کوثر

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) ۵۲۰۰۰۰
هزینه شب اضافه (تومان) ۸۵۰۰۰

تور مشهد هتل اپارتمان ستارگان

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) تماس تلفنی
هزینه شب اضافه (تومان) ۱۰۰۰۰۰

تور مشهد هتل آفاق

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی اسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) تلفنی
هزینه شب اضافه (تومان) ۱۰۰۰۰۰
تور مشهد هتل آپارتمان جمکران

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی اسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) تلفنی
هزینه شب اضافه (تومان) ۱۰۵۰۰۰

تور مشهد هتل آپارتمان آوا

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) ۴۷۰۰۰۰
هزینه شب اضافه (تومان) ۶۵۰۰۰
تورمشهد هتل اطلس

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) تلفنی
هزینه شب اضافه (تومان) ۱۵۰۰۰۰
تورمشهدهتل آتی

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی اسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) ۵۰۰۰۰۰
هزینه شب اضافه (تومان) ۷۵۰۰۰
تور مشهد هتل الغدیر

از تهران
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) تلفنی
هزینه شب اضافه (تومان)۱۲۰۰۰۰

از رشت
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲ شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) تلفنی
هزینه شب اضافه (تومان) ۱۷۰۰۰۰
تور مشهد هتل امیرکبیر

از رشت
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲ شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) ۵۸۰۰۰۰
هزینه شب اضافه (تومان) ۸۰۰۰۰

تور مشهد هتل آیران

از رشت
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲ شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) ۶۰۰۰۰۰
هزینه شب اضافه (تومان) ۸۵۰۰۰
تور مشهد هتل سی نور

از رشت
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲ شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی اسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) تلفنی
هزینه شب اضافه (تومان) ۱۱۵۰۰۰

تور مشهد هتل آپارتمان یلدا

از رشت
به مشهد
تاریخ و ساعت رفت ۹۵-۱۱-۱۶
تاریخ و ساعت برگشت ۹۵-۱۱-۱۸
مدت اقامت ۲ شب
طریقه رفت هوایی
طریقه برگشت هوایی
آژانس مسافرتی آسمان هشتم
مدارک لازم مدارک شناسایی معتبر
خدمات آژانس رزرو بلیط – رزرو هتل
قیمت از (تومان) ۵۱۰۰۰۰
هزینه شب اضافه (تومان) ۵۵۰۰۰